Month: November 2022

• Ալգորիթմները լինում են 3 տեսակի՝

• Գծային

• Ճյուղավորված

• Ցիկլային

• Ալգորիթմի նորկայացման 2 ձև կա.

• Բառաբանաձևային, երբ ալգորիթմը ներկայացվում է նախադասությունների և բանաձևերի միջոցով:

• Գրաֆիկական, երբ ալգորիթմը ներկայացվում է հատուկ պատկերների՝ բլոկների 

Մենք Սեբաստացու օրերին պատրաստեցինք խաղեր scratch բլոկային ծրագրավորման օգնությոմբ։ Ինճ մոտ սկզբում ստացվեց ինչ-որ անիմացիա:

Իսկ հետո ես կարղացա ստեղծել նորմալ խաղ։

Խաղի հղումը

Պատմություն

Տրդատ Ա-ն մ. թ. 65 թվականին մեկնում է Հռոմի կայսր Ներոնի մոտ՝ թագադրվելու։ Մինչ այդ Հայաստանում Հռոմի ազդեցությունը վերականգնելու նպատակով պատերազմ սկսվեց (54-63 թվականներ) Պարթևստանի դեմ, որն ավարտվեց հայ-պարթևական ուժերի հաղթանակով։ Հռանդեայի պայմանագրով (64 թվական) որոշվեց, որ հայոց արքա Տրդատ Ա-ն իր թագը ստանալու է Ներոնից։

Հռոմեական զորքերը 59 թվականին գրավել, ավերել ու հրկիզել են Հայաստանի մայրաքաղաք Արտաշատը։ Ներոնի ցուցումով Կորբուլոնը Տրդատ Ա-ի հետ 64 թվականին ստորագրել է Հռենադայի հաշտության պայմանագիրը, ճանաչել Մեծ Հայքի անկախությունը, իսկ Տրդատին՝ Հայաստանի թագավոր, պայմանով, որ նա մեկնի Հռոմ և թագադրվի Ներոնի ձեռքով։ 65 թվականին Տրդատ Ա-ն իր ընտանիքով՝ կնոջ ու երեխաների, եղբորորդիների, ինչպես և 3 հազար հայ ու պարթև հեծելազորի, շքախմբի և հռոմեական մի հատուկ զորամասի ուղեկցությամբ ցամաքային ճանապարհով ուղևորվում է Հռոմ։ Նրանց ամենուր հանդիսավոր ու փառահեղ ընդունելություն են ցույց տալիս։ Ուղևորության ամբողջ ծախսը (օրական մոտ 200 000 դինար-դրաքմե) վճարում էր Հռոմեական կայսրությունը։

Ներոն կայսրը Տրդատին ընդունում է սիրալիր։ Ներապոլիս և Հռոմ քաղաքներում նրա պատվին կազմակերպվել են շքեղ հանդեսներ ու մրցախաղեր։ Տրդատ Ա-ին Ներոնը թագադրել է Հռոմի ֆորումում՝ բազմության և զորքի ներկայությամբ։

Բարենորոգումներ

7-րդ դարի Սուրբ Սիոն եկեղեցու փլատակները։

4-րդ դարի առաջին տարիներին տաճարի ներսում և դրսում կատարվել են բարենորոգման աշխատանքներ. այն վերափոխվում էր իբրև «տուն հովանոց»։ Վերացվել են դրսի զոհասեղանները, ներսի կուռքը, ծածկվել է երդիկի բացվածքը, վերացվել երդիկից թափվող ջրերի հեռացման համար հատակի վրա ստեղծված քարակերտ հարմարանքը, և այդ մասը սալահատակվել, վերափոխվել է տաճարի մուտքը՝ այն հարմարացնելով բնակության համար։

Գառնու պեղումների ընթացքում հայտնաբերված որոշ բեկորների ուսումնասիրությունը Մառին բերեցին այն եզրակացության, որ քրիստոնեական կրոնի ընդունումից հետո հեթանոսական տաճարը վերակառուցվել է և նրա ցելլայի մեջ ստեղծվել է եկեղեցի։ Այդ տեսակետին են Խաչատուր Դադայանը, Յա. Սմիռնովը, Կ. Վ. Տրևերը։ Դրան համակարծիք չէ Ալեքսանդր Սահինյանը։ Ըստ նրա՝ եկեղեցին եղել է, բայց այն կառուցված է եղել անտիկ տաճարի արևմտյան կողմում։ Այդ քառաբսիդ եկեղեցին կառուցվել է 7-րդ դարում, որի ավերակները ցարդ նույն տեղում են։

Երկրաշարժ

Տաճարի փլատակները 20-րդ դարի սկզբին (հրատարակված 1918 թվականին)։

1679 թվականին Գառնու տաճարը խոնարհվեց ուժեղ երկրաշարժի հետևանքով։ Կործանված տաճարի մասերը, նրբաքանդակ սյուների կտորները և պատերի քարերը, խոյակներն ընկած էին տաճարի շուրջը. դա հնարավոր դարձրեց տաճարի վերակազմությունն իր նախնական տեսքով։ Մինչ այդ, հարկ է հիշատակել այն փաստը, որ տաճարի վերականգնման հարցը բարձրացվել է դեռևս 1880-ական թվականներին, երբ հնագետ կոմս Ա. Ա. Ուվարովի առաջարկությամբ նախատեսվում էր տաճարի քարերը տեղափոխել Թիֆլիս և վերականգնել այնտեղ։ Քարերի տեղափոխումը հանձնարարված էր Երևանի նահանգապետին, որը, բարեբախտաբար, չկատարեց այդ հանձնարարականը՝ հիմնավորելով տեխնիկական անհնարինությամբ։

Գառնու տաճարի հետազոտությամբ զբաղվել են Նիկողայոս Բունիաթյանը, Բաբկեն Առաքելյանը, Ն. Տոկարսկին և այլ հեղինակներ։

Ուսումնասիրություններ

Բայց մինչ այդ՝ 1909-1911 թվականներին, Նիկողայոս Մառի արշավախումբն առաջինն է պեղել ու բացել Գառնու նախաքրիստոնեական տաճարի, այնուհետև ՀՀ Գիտությունների ակադեմիայի 1948 թվականից գործող արշավախումբը (ղեկ. Բաբկեն Առաքելյան)՝ Գառնու ամրոցի ճարտարապետական ամբողջ համալիրի (ամրաշինական ու քաղաքաշինական կառույցների) մնացորդները։ 1930-ականներին Նիկողայոս Բունիաթյանը փորձել է վերականգնել տաճարը։

1949 թվականին ԳԱ հնագիտական արշավախումբը ձեռնարկեց Գառնու կանոնավոր պեղումները Բաբկեն Առաքելյանի ղեկավարությամբ։ Հենց այդ արշավախմբի հետ էլ Գառնու ճարտարապետական կառույցի իր ուսումնասիրությունը սկսեց Ալեքսանդր Սահինյանը։

Գառնի տաճարի վերականգնման նախագիծը կառավարությունը հաստատեց 1968 թվականի դեկտեմբերի 10-ին։ 1969 թվականի հունվարին սկսվեցին վերականգնման աշխատանքները։ Այստեղ ևս աշխատանքները ղեկավարում էր Ալեքսանդր Սահինյանը։ Վերականգնումն ավարտվեց 1975 թվականին՝ տաճարի կառուցումից ուղիղ 19 դար և կործանումից շուրջ երեք դար անց։

Սուր շնչառական հիվանդությունների խմբին են դասվում սուր շնչառական վիրուսային վարակները։ Վիրուսների կողմից հարուցված շնչուղիների (քիթ, կոկորդ, շնչափող, բրոնխներ) լորձաթաղանթների, երբեմն էլ աչքի շաղկապենու ախտահարումով ընթացող մի շարք վարակիչ հիվանդությունները ընդհանուր անվանում են սուր շնչառական հիվանդություններ։ Սուր շնչառական հիվանդություններով ավելի շատ հիվանդանում են երեխաները։ Այս խմբի առավել հաճախ հանդիպող հիվանդություններից է գրիպը։ Սուր շնչառական հիվանդություններից են նաև հարգրիպային, ադենովիրուսային, ռինովիրուսային, շնչառասինցիտիալ և այլ վարակներ։

Պատճառներ
Վարակի աղբյուրը հիվանդ մարդն է, հազվադեպ՝ վարակակիրը, որի խոսակցության, հազալու, փռշտալու ժամանակ թքի, խորխի, քթի լորձի կաթիլների հետ վիրուսներն ընկնում են օդի մեջ, ապա շնչառվող օդի միջոցով թափանցելով առողջ մարդու վերին շնչուղիների (քիթ, կոկորդ) լորձաթաղանթներ (էպիթելներ)՝ քայքայում են դրանք։ Հարուցիչներն արտադրում են օրգանիզմի վրա թունավոր ազդեցություն ունեցող նյութեր՝ Էնդոտոքսիններ։ Կարող են վարակվել նաև կենցաղային իրերից (սպասք, սրբիչ, խաղալիք ևն)։

Հարգրիպների հարուցիչները հարգրիպային վիրուսներն են, որոնք իրենց ակտիվությունը կորցնում են սենյակային ջերմաստիճանում (մի քանի ժամից), սակայն լավ են պահպանվում 4° C ջերմաստիճանում։ Բոլոր եղանակներին հանդիպում են հիվանդության եզակի դեպքեր, իսկ ցուրտ եղանակներին մանկական հիմնարկներում լինում են համաճարակային բռնկումներ։

Ադենովիիուսային վարակ։ Ադենովիրուսները կայուն են հակաբիոտիկների հանդեպ, լավ են պահպանվում ցածր ջեիմաստիճանի պայմաններում։ Ոչնչանում են անդրամանուշակագույն ճառագայթների, ֆորմալինի և ֆենոլի (5 %-անոց լուծույթ) ազդեցությունից։ Սովորաբար մինչև 6 ամսական երեխաներին մորից վարակների հանդեպ իմունիտետ (անընկալություն) է փոխանցվում։ Հիվանդանում են բոլոր եղանակներին։

Ռինովիիուսային վարակի հարուցիչները ռինովիրուսներն են, որոնք 2 ժամ դիմանում են 50° C ջերմաստիճանի պայմաններում, լավ են պահպանվում 4° C-ում և սառեցրած վիճակում։ Հիվանդությունը եզակի դեպքերով հանդիպում է բոլոր եղանակներին, համաճարակ չի լինում։

Շնչառասինցիտիալ վարակի հարուցիչը շնչառասինցիտիալ վիրուսն Է, որն արագ ոչնչանում է սենյակային ջերմաստիճանում։

Պաթոգենեզ
Ադենովիրուսները թափանցելով օրգանիզմ՝ 3-14 օր (միջինը 5 օր) հիվանդագին նշաններ չեն առաջացնում (գաղտնի շրջան)։ Վարակն ընթանում Է տարբեր ձևերով։ Սովորաբար այն սկսվում Է աստիճանաբար, ինքնազգացողությունը վատանում է, ի հայտ են գալիս թունավորման ախտանշաններ՝ բարձրանում է ջերմաստիճանը, նկատվում են թուլություն, գլխացավ, երբեմն՝ սրտխառնոց, փսխում։ Հնարավոր է նաև հիվանդության հանկարծակի սկիզբ՝ ինչպես գրիպի ժամանակ։ Երբեմն ջերմաստիճանի բարձրացումն ուղեկցվում է հարբուխով (սովորաբար համառ և երկարատև), նկատվում Է կոպերի կարմրություն, աչքերում՝ օտար մարմնի զգացում, արցունքահոսություն, կլման ժամանակ՝ ցավ։ Այլ դեպքերում հնարավոր են տանջող, չոր, այսպես կոչված, հաչոցանման հազ, ձայնի խռպոտում, օդի անբավարարության զգացում։ Երբեմն լինում են ստամոքսաղիքային համակարգի արտահայտված խանգարումներ (որովայնի ցավեր, հեղուկ կղանք)։ Որպես կանոն՝ հիվանդին մեկուսացնում են առանձին սենյակում։ Բուժում Է բժիշկը։ Երեխաների կյանքի 1-ին տարում հիվանդությունը կարոդ Է ընթանալ թոքերի ախտահարումով (ադենովիրուսային թոքաբորբ)։ Հիվանդությունն սկսվում է աստիճանաբար, ջերմաստիճանի բարձրացմամբ՝ մինչև 37,2-37,5° C, թեթև հարբուխով և հազով։ Այնուհետև ինքնազգացողությունն արագ վատանում է, ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչև 39-40°Շ, հազը սաստկանում է, շնչառությունը՝ դժվարանում, հնարավոր են փսխում, լուծ։

Հարգրիպների գաղտնի շրջանը 1-7 օր է։ Հիվանդությունն սկսվում է թուլությամբ, թեթև հարբուխով և հազով, ջերմաստիճանը կարոդ Է թեթևակի բարձրանալ։ Այնուհետև ի հայտ են գալիս ձայնի խռպոտում, կոկորդում քերծման զգացում, կոշտ հազ։ 1-3 տարեկան երեխաների կոկորդի լորձաթաղանթի այտուցման հետևանքով այն կարող է սեղմվել։ Բնորոշ են նաև շնչառության հանկարծակի դժվարացումը և ձայնի խռպոտումը։

Ռինովիիուսային վարակի գաղտնի շրջանի միջին տևողությունը 2-3 օր Է։ Նկատվում են թուլություն, գլխացավ, հարբուխ՝ դեղնականաչավուն, լորձաթարախային արտադրությամբ, հազ։ Ջերմաստիճանը կարող է աննշան բարձրանալ։ Նորածինները և կրծքի երեխաները շատ ընկալունակ են հարուցիչների նկատմամբ, հիվանդության ընթացքը ծանր Է, հնարավոր են բարդություններ՝ թոքերի և միջին ականջի բորբոքումներով։

Շնչառասինցիտիալ վարակի գաղտնի շրջանը 3-7 օր է։ Սովորաբար սկսվում է աստիճանաբար՝ թուլությամբ, ջերմաստիճանի աննշան բարձրացմամբ։ Բրոնխաբորբով բարդանալու դեպքում ջերմաստիճանը բաբձրանում է մինչև 38-39° C, առաջանում են հազ, հարբուխ, երբեմն՝ կրուպ։ Աինչև 1 տարեկան երեխաների մոտ հաճախ լինում է թոքերի ծանր բորբոքում։

Բուժում
Սուր շնչառական հիվանդությունները տնային պայմաններում բուժելիս հիվանդին պետք է մեկուսացնել առանձին սենյակում։ Ընտանիքի անդամները և հիվանդին խնամողները պետք է կրեն (թանզիֆե կամ պատրաստի) պաշտպանական դիմակ, կանոնավոր օդափոխեն սենյակը և փոխեն անկողնու սպիտակեղենը, առանձնացնեն հիվանդի սպասքը։ Հիվանդի սենյակի հատակը և կահույքը պետք է մաքրել խոնավ շորով՝ օրը 2 անգամ։

Հիվանդի ջերմաստիճանը բարձրանալիս նրան լավ ծածկել, կիտրոնով, մորիով տաք թեյ տալ (որքան հնարավոր Է շատ հեղուկներ՝ թեյ, օշարակ, կոմպոտ, հյութ խմեցնել)։ Սնունդը պետք է լինի դյուրամարս և սպիտակուցներով հարուստ (արգանակ, մսի և ձկան կոտլետներ, կաթնաշոռ, բանջարեղեն, միրգ)։ Հատուկ դեղանյութ է լեյկոցիտային ինտերֆերոնը, որը պետք է կաթեցնել 2-3 օր (1-2 ժ մեկ)՝ յուրաքանչյուր քթանցքում 5 կաթիլ։
Ընտանիքի անդամներին նույնպես պետք է օրը 2-3 անգամ (6 ժ մեկ) յուրաքանչյուր քթանցքում 5 կաթիլ ինտերֆերոն կաթեցնել։

Ադենովիրուսային թոքաբորբով երեխաների բուժումը հիվանդանոցային է։

Հարգրիպների բուժումը կատարվում է տնային պայմաններում կամ հիվանդանոցում` կախված հիվանդության ծանրությունից:

Որոշ թույներ մարդու մարմին ներթափանցում են սննդի հետ։ Սննդային թունավորումներն իրենց հերթին բաժանվում են երկու տեսակի՝ մանրէային և քիմիական թունավորումներ։

Սննդային մանրէային թունավորումների դեպքում ախտածին մանրէնե­րը, որոնք գտնվում են սննդում, արտադրում են թունավոր նյութեր (տոք­սիններ)։ Մթերքները, որոնց ընդունումից հետո ավելի հաճախ են հանդիպում մանրէային թունավորումներ, հետևյալն են՝ ապխտած միսը, երշիկը, ձկնեղենը, կաթնամթերքը, ձուն, տնային պայմաններում պատրաստված պահածոները և այլն։ Սննդային քիմիական թունավորումները տեղի են ունենում, երբ սննդի մեջ բարձր է որոշ մետաղների (ցինկ, կադմիում, կապար և այլն) քանա­կը, կամ առկա են որոշ թունավոր նյութեր: Դա շատ հաճախ տեղի է ունենում, երբ նորմալ կամ բարձր թթվայնություն ունեցող սնունդը երկա­րատև պահվում է մետաղյա տարողությունների մեջ։ Անգամ ջուրը, որը պահվում է կապարից պատրաստված տակառներում, նույնպես կարող է հանդիսանալ թունավորման աղբյուր։

ՍՆՆԴԱՅԻՆ ՄԱՆՐԷԱծԻՆ ԹՈՒՆԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐ

Որոշ մանրէներ (ստաֆիլակոկ, սալմոնելա և այլն) իրենց կենսագործունեության ընթացքում արտադրում են թույներ (տոքսիններ), որոնք կարող են սննդամթերքի հետ անցնել մարսողական համակարգ և առաջացնել սննդային թունավորումներ։ Սննդային թունավորումները հաճախ ուղեկցվում են ջրազրկման երևույթներով։ Դրանք հատկապես վտանգավոր են երեխաների և տարեց մարդկանց համար։

ՆՇԱՆՆԵՐԸ

• սրտխառնոց, փսխում,
• լուծ,
• ընդհանուր թուլություն,
• գլխացավ, գլխապտույտ,
• որովայնային ցավեր,
• մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացում։

ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

• Տուժածի մոտ արհեստական փսխում առաջացրեք։
• Ձեռնարկեք ջրազրկումը կանխարգելող քայլեր ։
• Ահազանգեք շտապ օգնություն։
• Վերահսկեք տուժածի վիճակը, գրանցեք տվյալները և ցուցաբերեք համապատասխան օգնություն։

Արհեստական փսխում.

Արհեստական փսխում առաջացնելու համար տուժածին հարմար նստեցրեք, կողքին ունեցեք որևէ թաս, որի մեջ տուժածը կարող է փսխել։ Տուժածին խմեցրեք 2-3 լ գոլ ջուր (38–40°C)։ Եթե հնարավոր է, ջրի յուրաքանչյուր մեկ լիտրի մեջ ավելացրեք մեկ գդալ կերակրի սոդա։ Ջուրը խմելուց հետո տուժածի մոտ առաջացրեք փսխում՝ մատով, փայտիկով կամ գդալի պոչով սեղմելով (գրգռելով) լեզվարմատը կամ ըմպանի հետին պատը։ Տուժածը կարող է փսխել նաև ինքնաբերաբար՝ մեծ քանակով գոլ ջուր ընդունելուց։ Փսխումից հետո տուժածը պետք է ողողի բերանը։ Կրկնեք արհեստական փսխումը 4-5 անգամ։ Փսխելիս տուժածը պետք է լինի հարմար դիրքում նստած, մի փոքր առաջ թեքված կամ կողքի վրա պառկած՝ գլուխը մի փոքր առաջ թեքած։ Ցանկալի է, որ փսխման ընթացքում դուք պահեք տուժածի գլուխը՝ ձեռքով բռնելով նրա ճակատը։
Երբեք մեջքի վրա պառկած տուժածի մոտ արհեստական փսխում մի՛ առաջացրեք, քանի որ դա կարող է շնչուղիների խցանման պատճառ դառնալ։ Արհեստական փսխում չի կարելի առաջացնել նավթային հիմք ունեցող նյութերով (կերոսին կամ բենզին) թունավորման ժամանակ, քանի որ այդ նյութերի գոլորշիները կարող են քայքայել թոքային նուրբ հյուսվածքը։
Արհեստականորեն փսխում չի կարելի առաջացնել, երբ

• տուժածն անգիտակից վիճակում է,
• տուժածը հղի կին է,
• տուժածը սրտային հիվանդ է,
• տուժածի մոտ լինում են ցնցումներ։

Ցանկալի է փսխուքը հավաքել և հանձնել ժամանող շտապ օգնության անձնակազմին՝ թույնի տեսակը որոշելու համար։ Փսխուքը հավաքելիս զգուշացեք դրան ձեռքերով անմիջական դիպչելուց, հնարավորության դեպքում աշխատեք ձեռնոցներով։ Տուժածին հիվանդանոց տեղափո­խելիս փսխուքը և թունավորման պատճառ դարձած նյութը, օրինակ՝ պահածոն, փակած մաքուր ամանով ուղարկեք հիվանդանոց։

ԲՈՏՈՒԼԻԶՄ

Բոտուլիզմը սննդային թունավորում է, որի դեպքում մահացությունը շատ բարձր է։ Բոտուլիզմի դեպքեր հաճախ են պատահում այն վայրերում, որտեղ օգտագործում են տնային պայմաններում պատրաստված պահածոներ։ Երբեմն բոտուլիզմով թունավորման դեպքեր լինում են նաև ապխտած մսից և ձկնեղենից։

Բոտուլիզմի հարուցիչները միշտ առկա են հողում։ Բանջարեղենի կամ մրգերի հետ նրանք կարող են ընկնել պատրաստվող պահածոյի մեջ։ Կան այնպիսի մթերքներ, որոնք պարզապես հնարավոր չէ լավ լվանալ (օրինակ՝ կանաչին, ծաղկակաղամբը և այլն)։ Նույնիսկ լավ լվացված մրգերի և բանջարեղենի վրա կարող են մնալ հարուցիչներ։ Տնային պայմաններում պահածոյի պատրաստման ընթացքում հարուցիչը չի ոչնչանում, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ պայմանները (120°C և 1,2 մթն. ճնշում) հնարավոր է ապահովել միայն գործարաններում։ Այսպիսով, բոտուլիզմի հարուցիչն անցնում է պահածոյի մեջ, ուր ստեղծվում են բարենպաստ պայմաններ նրա կենսագործունեության համար՝ սննդային միջավայր և թթվածնի բացակայություն։ Ինքը՝ հարուցիչը, ոչ մի վտանգ չի ներկայացնում մարդու համար։ Սակայն իր կենսագործունեության ընթացքում նա արտադրում է շատ ուժեղ թույն՝ բոտուլոտոքսին, որը մարդկությանը հայտնի մանրէային թույներից ամենաուժեղն է։ Բոտուլոտոքսին պարունակող սննդամթերքը ոչնչով՝ ո՛չ համով, ո՛չ հոտով, ո՛չ տեսքով չի տարբերվում նորմալ սննդամթերքից, և այդ պատճառով օգտագործման ժամանակ անհնար է հասկանալ՝ այն թունավորված է, թե ոչ։

Ի տարբերություն բոտուլիզմի հարուցիչների, բոտուլոտոքսինը շատ ջերմազգայուն է։ Թույնի վնասազերծման համար բավական է օգտա­գործելուց առաջ 10-15 րոպեի ընթացքում եռացնել պահածոյի պարունակությունը։ Կանխարգելման այս պարզագույն միջոցը շատ հաճախ անտեսվում է, ինչը բերում է ճակատագրական հետևանքների։

ՆՇԱՆՆԵՐԸ

Բոտուլիզմի նշանները սովորաբար ի հայտ են գալիս բոտուլոտոքսին պարունակող սնունդ ուտելուց 15 րոպեից մինչև 2 ժամվա ընթացքում, սակայն կարող են. արտահայտվել և ավելի ուշ։ Բոտուլոտոքսինը կլվելով՝ մարսողական համակարգից անցնում է արյան մեջ, խաթա­րում է նյարդային համակարգի գործունեությունը և առաջացնում մկանների թուլացում (կրծքավանդակի մկաններ, ստոծանու, կոկորդի, ըմպանի, աղիների հարթ մկաններ և այլն)։ Որոշ դեպքերում տուժածը կարող է ունենալ սրտխառնոց, եզակի փսխում, որովայնի շրջանում ցավեր կամ ծանրության զգացում։ Հիմնական նշաններն ի հայտ են գալիս ստորև բերված հերթականությամբ.

• թուլություն, ուժեղ գլխացավ, գլխապտույտ, բերանի չորություն,
• տեսողության մշուշում և երկատում, կոպերի իջեցում, շլություն,
• խոսքի խանգարում, ձայնի խռպոտության,
• կլման դժվարացում,
• շնչառության դժվարացում (ներշնչումը կատարվում է մեծ դժվարությամբ),
• որովայնի փքվածություն։

ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈԻԹՅՈԻՆԸ

Նշանների ի հայտ գալուն պես անմիջապես ահազանգեք և, մինչև շտապ օգնության ժամանելը, առաջացրեք արհեստական փսխում։ Հնարավորության դեպքում շտապ տեղափոխեք տուժածին հիվան­դանոց՝ սուր թունավորումների կամ վերակենդանացման բաժան­մունք: Տուժածի հետ հիվանդանոց տեղափոխեք փսխուքը, կասկա­ծելի կերակրի նմուշները։ Դա անհրաժեշտ է ախտորոշման և ճիշտ բուժման համար, քանի որ գոյություն ունեն բոտուլիզմի հարուցիչի տարբեր ենթատեսակներ, համապատասխանաբար՝ նաև տարբեր հակաթույներ։

Հիշե՛ք, բոտուլիզմի դեպքում մահացությունը շատ բարձր է, և տուժածին անպայման անհրաժեշտ է տեղափոխել հիվանդանոց։ Երբեք մի՛ փորձեք ինքնուրույն բուժել նման թունավորումը։ Բոտուլիզմով թունավորման նույնիսկ չնչին կասկածի դեպքում անմիջապես ահազանգեք։

ԹՈՒՆԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐ ՍՆԿԵՐՈՎ

Սնկերը լինում են ուտելի և թունավոր։ Ուտելի սնկերից են սպիտակ սունկը, շամպինիոնը, մորխասունկը, կոճղասունկը և այլն։ Հայաստանում հանդիպող թունավոր սնկերից են դժգույն սունկը (պոգանկան), կարմիր ճանճասպանը, կեղծ կոճղասունկը և այլն։ Այս շարքից ամենավտանգավորը դժգույն սունկն է, որից թունավորումների դեպքում մահացության տոկոսը շատ բարձր է։ Սնկերով թունավորում­ների կանխարգելման համար հետևեք «Անծանոթ սնկեր մի՛ հավաքեք» կանոնին, քանի որ դա կարող է լինել թունավոր սունկ, որն արտաքին տեսքով շատ նման է ուտելի սնկի:

Ընդհանրապես, մի՛ պոկեք սունկը, եթե այն ձեզ պետք չէ։ Թունավորման նշանները սովորաբար ի հայտ են գալիս սնկերն ուտելուց մեկից տաս ժամ անց։

ՆՇԱՆՆԵՐԸ

• հանկարծակի ուժեղ ցավեր որովայնի շրջանում,
• փսխում,
• երկարատև լուծ,
• ոտքերի մկանների ջղաձգություններ,
• ընդհանուր թուլություն,
• ջերմաստիճանի անկում,
• արյունազեղումներ,
• գրգռվածություն,
• զառանցանք,
• անգիտակից վիճակ։

Որոշ սնկերով թունավորումների ժամանակ այս նշաններին գումար­վում են նաև առատ թքարտադրությունն ու արցունքահոսությունը, գլխապտույտը, շարժողական գրգռվածությունը, խառնաշփոթու­թյունը, պատրանքները։

ՕԳՆՈԻԹՅՈԻՆԸ

• Ահազանգեք շտապ օգնություն։
• Առաջացրեք արհեստական փսխում (տես վերը նկարագրվածը` ՍՆՆԴԱՅԻՆ ՄԱՆՐԷԱծԻՆ ԹՈՒՆԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐ բաժնում )։
• Ձեռնարկեք լուծի և փսխման հետևանքով առաջացած ջրազրկումը կանխարգելող քայլեր

ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՈՒՄ

Սննդային թունավորումները կանխելու համար՝

• Պահպանեք խոհանոցի կարգուկանոնը, մաքրությունը և հիգիենան։
• Մի՛ օգտագործեք փքված կափարիչով պահածոներ և ցանկացած կասկածելի տեսք, հոտ կամ համ ունեցող սննդամթերք։
• Պահպանեք կերակրի պատրաստման և պահպանման կանոնները։
• Օգտագործեք գործարանային արտադրության պահածոներ։
• Գնեք միայն որակյալ սննդամթերք, օգտվեք արտոնագրված խա­նութներից և սննդի կետերից։
• Խուսափեք անծանոթ սնկեր օգտագործելուց։

Ցրտահարությունը մարմնի հյուսվածքների սառեցումն ու վնասումն է ցրտի ազդեցությունից: Սակայն պետք չէ ցրտահարությունը շփոթել սառցե այրվածքների հետ։ Վերջինս փափուկ հյուսվածքների վնասվումն է սառը իրերի, գազերի հետ առնչվելու հետևանքով, օրինակ՝ հեղուկ ազոտի թափվելը ձեռքի վրա, ձմռանը սառած մետաղի կտոր բռնելը և այլն: Ցրտահարումը սկսվում է վերջույթներից՝ ձեռքերի և ոտքերի մատներից, քթից, ականջներից, այտերից, շրթունքներից, ձեռքերից և ոտքերից: Սա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ օրգանիզմը դադարում է բավարար քանակությամբ արյուն մատակարարել մարմնի այդ հատվածներ, որպեսզի էքստրեմալ ցուրտ պայմաններում կարողանա պահպանել կենսական նշանակություն ունեցող օրգանների աշխատանքը:

Ցրտահարությունը բաժանվում է չորս աստիճանի ըստ բարդության՝

1. Առաջին աստիճան՝ ձեռքերի ափերն ու ոտնաթաթերը սառն են, սպիտակած: Տաքացնելուց հետո կարմրում են: Հնարավոր է թեթևակի ցավ և ծակծկոց, քերվածություն մաշկի վրա: Անցնում է առանց լուրջ հետևանքների և առավելագույնը մեկ շաբաթում:
2. Երկրորդ աստիճան՝ մաշկի վնասված հատվածները լցվում են թափանցիկ հեղուկով՝ առաջացնելով բշտիկներ: Մաշկը գունատվում է, կորում է զգայունությունը արտաքին ազդակների նկատմամբ: Ցավն ուժեղանում է, սկսվում է ուժեղ քոր և այրվող զգացողություն։
3. Երրորդ աստիճան՝ վնասված հյուսվածքները մեռուկանում են (նեկրոզ), դրանց տեղում առաջանում են արյունով լցված բշտիկներ՝ ալ կարմիր և կապույտ հիմքով: Վերքերի սպիացումը (рубцевание) կարող է տևել մինչև մեկ ամիս:
4. Չորրորդ աստիճան՝ մեռուկացումը հասնում է հյուսվածքների ներքին շերտերին, առանձնակի ծանր դեպքերում ընդհուպ մինչև մկաններ և ոսկորներ: Մաշկը կապտում է, այնուհետև սևանում, տաքացնելուց հետո առաջանում են խոշոր այտուցներ: Այս իրավիճակի երկարատև շարունակությունը հանգեցնում է գանգրենայի, ինչի արդյունքում մարմնի վնասված հատվածները հաճախ ենթարկվում են ամպուտացիայի:

Проект «Мхитар Себастаци» /1 курс/․

Проект ,,Время поэзии,, А․ А․ Блок /1-2 к․/․

Личные проекты студентов /3-4 к․/․

ПРОЕКТ:Святогор-Армянский Богатырь?

Проект «Древняя Армения»  /4 к .туризм/.

Попала ли бронзовая голова статуи Анаит как армянской богини на обложку журнала TIME ? Нет, не попала! Все потому, что иностранные археологи и историки  почти 150 лет легким  броском «мельница» греко-римской борьбы кладут армянских коллег, да и вовсе армянскую культуру на спину. Так и будем лежать на спине, покуда наши реликвии находятся в чужих музеях, а мы никак не докажем, что они наши. Все потому, что история словно стрела испокон веков летит неизвестно откуда и куда, днем и ночью,  в античности и в современности,  в эпоху эллинизма и ренессанса, вокруг нее все принимает разное одеяние, а она все летит. Также почитание материнства сидит в армянах с незапамятных времен, наверное с тех пор, когда  еще в Древнем Шумере женщин вовсе игнорировали, а законы Хамураппи начинались со слов: «Если человек, женщина или раб …». Почитание остается, но меняются идеалы, в переводе с греческого образы, или можно сказать идолы такие как статуэтка урартской богини Арубани, эллинистические образы богини Анаит, в христианской действительности икона Богоматери. В современных реалиях армянская мать занимает отдельно отведенное место как в каждом армянском очаге , так и в глубине  сердца. Несомненно, мифологические архетипы влияют на сознание и, как священный образ армянской матери, так и его восприятие идут к нам из нашей самобытной древности.

До наших дней дошли труды античных  авторов, таких как: Плутарх, Страбон, так и  многих армянских историков, в частности, записи отца армянской историографии Мовсеса Хоренаци.  Из недр же земли науке досталось скудное наследие Анаит – литая  голова бронзовой статуи Анаит (4в. до н.э.), десница той же статуи и, по неуточненным данным, английскими археологами в конце 19 века был найден медальон с изображением богини. Попробуем оценить эллинистическую Армению и понять кем являлась богиня-мать, какова судьба ее бронзовой головы и какое место она занимает для нас сейчас. Ана́ит (Анахит) (арм. Ա ն ա հ ի տ ) — в армянской мифологии богиня-мать, богиня плодородия и любви, дочь (или жена) Арамазда. В пантеоне она располагалась в непосредственной близости от отца богов, но в людских душах ей отводили главенствующее положение. Анаит была известна под эпитетами «Великая Царица», «Златорождённая», «Золотая мать».

Следующий вопрос, касается характеристик богини Анаит. К ее имени прилагался эпитет «богоматерь», и она в определенном контексте считалась не дочерью, а супругой Арамазда. То обстоятельство, что она была матерью божеств, рожденных от бога-творца, в соединении со значением имени «ан-ахит» (отрицательная приставка an и корень ahit со значением грязь, порок, т.е. «пречистая», «безупречная», «непорочная», «неоскверненная») определенным образом сближает богиню Анаит с образом христианской Богоматери, которая является «Непорочной Девой». Эта параллель станет очевиднее, если мы учтем, что христианская Богоматерь почиталась как заступница и благодетельница – качества, особо подчеркиваемые в ряду «титулов» Анаит: «Она мать всякого целомудрия, благотворительница всего рода человеческого». Это не смешивает язычество и христианство, а показывает чтимые стороны материнства  одного и того же народа в разных параллелях. Также о материнском статусе богини в пантеоне говорит   рождение Ваагна , которое описывается в произведении «Песнь о Ваагне». Огненный бог рождается из тростника  и можно сказать, что сама благодетельница природы рожает его. Анаит считалась главной богиней в древнеармянском государстве, покровительницей армянских царей. Так царь Трдат I восхвалял «благородную Госпожу Анаит, мать знаний, дочь великого и всемогущего Арамазда». Золотые статуи, посвященные Анаит, находились в храмах по всей Армении. На протяжении эллинистического периода армянской культуры Анаит пользовалась высоким почитанием. Храмы Анаит находились в Багаране, Ерезе, Армавире, Арташате и Аштишате. Согласно Мовсесу Хоренаци, традиция приписывала сооружение храма Анаит в Ерезе Тиграну Великому.Согласно древнегреческому философу и биографу Плутарху, храм в Ерезе, был самым богатым и величественным в Армении. Во время военного похода древнеримского полководца Марка Антония в Армению, ерезский храм был разграблен, а золотая статуя богини Анаит распилена римскими солдатами на куски и, в 31 г. до н. э., доставлена в Рим.

В честь Анаит проводилось два ежегодных празднества: одно, как утверждает Алишан, 15-го Навасарда (первый месяц древнеармянского календаря, начинался 11 августа и заканчивался 9 сентября), вскоре после Нового года. Также ей был посвящен девятнадцатый день каждого месяца. Регулярное паломничество в ее храм предполагало принесение в жертву телки, быка или вола. Римский полководец Лукулл увидел стада телок, посвященных богине, отмеченных ее знаком – факелом, которые паслись на лугах, на берегу Евфрата. В странах к западу от Армении голову Анаит украшал полумесяц.  В Армении Анаит имела астральное значение и  отождествлялась с Луной. Анания Ширакаци также упоминает  о том, что древние армяне считали Луну няней и кормилицей  природы. Луна также считалась покровительницей скота. Анаит считали также защитницей всей армянской династии, исцеляющей богиней, а также  покровительницей военного дела.  Ссылаясь на все эти факты можно смело предположить, что Анаит занимала главенствующую роль среди богинь в армянском пантеоне. Важно осознать и понять, что богиня-мать сидит в самой глубине сердца простого народа, а имя, культ, священные места, появились в результате той же синкретизации или же нахождения под игом другого народа.

Культ персидской богини Ардвисуры Анахиты распространился в Армении в I веке до н.э. — III н.э. в период распространения в Армении зороастризма и эллинистической культуры. Многие ученые предполагают, что Анаит шагнула в армянский пантеон именно из иранского, однако также приводят ряд отличий между ними. Персидская Анаит исключительно знаменита как дух воды, но армянская великая богиня. Персидская не имела славу лечебной богини, армянская – наоборот. С армянской богиней был также связан религиозный гетеризм, который был присущ всей Малой Азии. Армянская богиня была покровительницей воинства, а персидская нет. И наконец, почитание идолов в языческой религии армян, занимала передовое место, но в зороастрийской религии этот культ не присущ. Можно предположить, что прототипом персидской Анаит являлась вавилонская богиня Иштар, но, в отличие от Иштар и персидской Анаиты, армянская Анаит не проявляет никаких воинственных наклонностей и имя ее не ассоциируется со смертью. Знаменитый немецкий филолог и археолог Фридрих Крейцер, чей труд «Символы и мифы древних народов» прославил его по всей Европе, вовсе называл армянскую Анаит прототипом всех Анаит.
В эллинистический период Анаит часто отождествлялась с Афродитой или Артемидой. В результате синкретизации, Анаит вобрала в себя качества двух греческих богинь такие как покровительница плодородия, целомудрия, семейного очага и пристойности. Так почему же не с Герой, которая также считалась женой Зевса, матерью других богов. Скорее всего известные хтоническе качества греческой богини такие как — ревностность и жестокий характер не были присущи для армянской, как и не присущ для армянского пантеона дуализм, что исключает зло, нечисть и жестокость.
На сегодняшний день два из немногочисленных армянских артефактов эпохи эллинизма , а именно: голова бронзовой статуи Анаит и ее десница хранятся в Британском музее.

Известный армянский и британский журналист Марк Григорян об этих артефактах в своем Livejournal пишет так: « Нашел их некий турецкий крестьянин у местечка Садак (древняя Сатала), находящегося недалеко от современного города Ерзнджан (Ерзнка). Было это в 1872 году. Недалеко от головы он нашел бронзовую руку – левую руку, сжимающую, по-видимому, ткань. Видимо, крестьянин продал голову столичному собирателю. Как бы то ни было, она вскоре оказывается у известного итальянского коллекционера Алесандро Кастеллани. Тот и продал ее Британскому музею. Спустя некоторое время музею подарили и руку богини. Голова эта могла принадлежать, например, статуе богатой матроны. Ничто – ни прическа, ни манера исполнения – не доказывают, что это голова богини. Но доказательство есть – и его предоставляет рука, сжимающая ткань. Благодаря руке легко восстанавливается обычная поза, в которой ваяли статуи богини Афродиты – у нее обнажена грудь, одна рука поднята вверх, другая придерживает складки ткани, прикрывающей ее бедра и ноги».
Всеобще известно, что персы не персонифицировали своих божеств, более того они не были сторонниками идолопоклонничества, так как считали, что человек не в силе описать божественную сущность. С приходом эллинизма в Армению, сюда также приходят также восхваление образа человеческого, персонифицирование божеств, в данном случае в виде статуи богини Афродиты. Никто не спорит, что сама статуя была греческого образца, но армянский народ поклонялся этой статуе как своей богине-матери. Не нужно смешивать материальное с духовным, но и разделять их мы не можем. На сегодняшний день в Иране вряд ли найдутся «персиянки» по имени Анаит, греки не могут смело назвать бронзовую голову предметом поклонения их народа. Единственный народ, который несет в себе духовное поклонение Анаит, материнскому началу, а в эпоху эллинизма в виде вышеуказанной статуи Афродиты это армяне.
Современный американский писатель армянского происхождения, обладатель Путциловской премии Питер Балакян посвятил стихотворение бронзовой голове статуи Анаит и так выглядит ее шестая, конечная часть:

С головы армянской Анаит-
Богини плодородия и любви
Мне взгляд не свести.
Как Бруклинский мост чужой,
Так и чужая Лондону ты.
Всматриваюсь в цвета-
Зелены и красны
Пятна на бронзе ее головы.
Люблю змеиную извилину
Ее верхней губы,
Черную пустоту ее глаз
На ее лбу два завиточка влас,
Вливаюсь в отверстие от винта,
В ее величественный стан,
И ее плотных волос акант.
Красочность стихотворения, богатый лексикон, пестрые сравнения полностью передают переживания поэта. Переводчица данного стихотворения Анаит Акопян вкратце описала его: «Никого не оставит безразличным динамка стихотворения: сначала громкое заявление, что она наша «земля» и наше «тело»…потом сопоставление внешнего мира безмятежной Анаит. Думаю, это крик о боли самой нации, внутренние переживания человека, который знает прошлое своего народа и борется за ее признание»
И будет бороться всегда, как боролись мы за свой язык, за свою религию, за светлое будущее наших детей и страны. Будем биться и на поле боя, и на политической и культурной арене, покуда наши реликвии находятся на чужих землях и в музеях.

Анаит – не просто богиня, ее благородные качества получили отражение в каждой армянской матери. Пусть она внешне и похожа на греческую Афродиту, но внутри литейной статуи, уверен, восседал армянский дух, которому мы поклонялись и поклоняемся по сей день.

Тигран Арутюнян

Постоянно муссируется тема того, что после признания христианства в 301 году, все, что относилось к периоду язычества в Армении было уничтожено. На мой неискушенный взгляд — это слишком примитивный подход, который можно применить к большинству народов и народностей того времени.

Но армяне как-то не вписываются в эту схему. Объясню, почему я так думаю. Во- первых, у армян слишком щепетильное отношение к своему прошлому. Об этом свидетельствуют археологические раскопки по всей территории Армении.

При таком подходе возникает вопрос, с чего вдруг армяне решили уничтожить целый пласт своей истории.

Уже доподлинно известно, что на протяжении как минимум 2000 тысяч лет история Армении фальсифицируется. Почему бы тем самым фальсификаторам не ограбить Армению, и попутно не придумать историю, что свою культуру уничтожили сами армяне собственными руками.

Сегодня древние артефакты находятся в музеях мира, причем, как правило, в этих музеях скрывают истинную принадлежность тех или иных артефактов. Например, в Эрмитаже все найденное на территории Армении приписывается к придуманному Дьяконовым и Пиотровским государству Урарту.

В музее Британии родиной артефактов, найденных на Армянском нагорье, до последнего времени называли «Древнейшую Турцию». И только стараниями нашей соотечественницы Зепюр Батикянпавильон был снисходительно переименован в «Анатолия Уратру». Ну, пока хоть так.

А фрагмент скульптуры богини Анаит в Британском музее хранится говорят в греко-римском зале. Вот так!

Статья, опубликованная ниже, рассказывает о находках фрагментов статуи богини Анаит, которые, в подтверждение сказанного находятся в различных музеях мира.

Бронзовая Анаит

Анаит — в армянской мифологии богиня-мать, богиня плодородия и любви. Ее культ распространился в Армении в I веке до н. э. — III н. э. Известно, что золотым статуям богини поклонялись в храмах по всей Армении. Но после принятия христианства в 301 году все они, как и другие изображения языческих богов, были уничтожены.

До наших дней сохранились лишь фрагменты — голова и рука — одной бронзовой статуи Анаит. Они были найдены в 1872 году на территории современной Турции, недалеко от города Ерзнджан (он же древнеармянский Ерзнка).

Вскоре бронзовая голова оказалась у итальянского коллекционера Алесандро Кастеллани, который в итоге и продал ее Британскому музею, а руку музею подарили несколько лет спустя. В 1874 году на том же месте англичане провели раскопки, однако ни остальной части бронзовой скульптуры, ни следов храма, посвященной богине, не нашли.

Арег Давтян

В языческие времена Армяне, называли дни недели по именам солнца, луны и известных тогда пяти планет.

1. Арегаки – Воскресенье
2. Лусни – Понедельник
3. Грати – Вторник
4. Пайлацуи – Среда
5. Луснтаги – Четверг
6. Арусьяки – Пятница
7. Ереваки – Суббота

Что касается месяцев, у армян их было 13. 12 месяцев по 30 дней в каждом и 13-й месяц, в котором могло быть 5 или 6 дней в зависимости от того високосный год или нет.

1. Навасард – 30 дней
2. Гор – 30 дней
3. Сам – 30 дней
4. Тре – 30 дней
5. Кагоц – 30 дней
6. Аряц – 30 дней
7. Мегеки – 30 дней
8. Ареги – 30 дней
9. Агеки – 30 дней
10. Марери – 30 дней
11. Маргац – 30 дней
12. Гротиц – 30 дней
13. Авельяц – 5(6) дней

Примечательно, что в древнеармянском календаре, не только месяцы, но и дни месяца имели свои названия. Каждый день назывался по имени одного из богов армянского пантеона.

1. Арег
2. Гранд
3. Арам
4. Маргар
5. Агранк
6. Мадег
7. Астгик
8. Мигр
9. Дзопабер
10. Мурц
11. Ерезкан
12. Ани
13. Пархар
14. Ванат
15. Арамазд
16. Мани
17. Асак
18. Масис
19. Анаит
20. Арагац
21. Гргор
22. Кордуик
23. Цмак
24. Луснак
25. Црон
26. Нпат
27. Ваагн
28. Сеин
29. Вараг
30. Гишеравар

24 часа суток также имели свои собственные названия

Ночные часы:

1. Хавараканн
2. Агджамугджн
3. Мтацьялн
4. Шагувотн
5. Камавотн
6. Баваканн
7. Гавтапьялн
8. Гизкан
9. Лусачемн
10. Аравотн
11. Лусапайлн
12. Пайлацумн

Дневные часы:

13. Айгн
14. Цайгн
15. Зоряцьялн
16. Чарагайтьялн
17. Шаравигьялн
18. Еркратесн
19. Шантакалн
20. Гракатн
21. Гуртапьялн
22. Тагантьялн
23. Араварн
24. Арпогн